Bezien vanuit de mens en haar beslommeringen over het eigen niveau van authenticiteit, kan er zowel zeer negatief als zeer positief tegen massagedrag onder dieren worden aangekeken. Het gedrag van kudden herten of gnoe’s, waarin probleemloos zwakkere of jongere dieren worden opgeofferd, stichten ons meestal niet. Tegelijkertijd kunnen we de collectiviteit binnen bijvoorbeeld een bijenkolonie ademloos bewonderen en zien hoe daarin het geheel groter kan zijn dan de som der delen.

Over deze vraag, of er zoiets bestaat als een niet te reductioneren geheel, gaat de serie De zwerm van de Studium Generale van de Universiteit van Utrecht. Voor dit verschijnsel, zo kunnen we leren uit deze lezingenreeks, bestaat inmiddels ook een gepaste term – de emergentie. Het is een wat abstract en academisch woord waarin academici graag te kennen geven dat zij nu ook eindelijk in staat zijn zonder ironie of cynisme na te denken over wat al onder bredere volksdelen leefde, doch meestal slechts onbeholpen onder woorden kon worden gebracht met vage termen als holisme.

Emergentie dus. Het verschijnsel wordt erkend en geniet zelfs een bepaalde fascinatie. Wat betreft typisch massapsychologische verschijnselen, zoals modegrillen en hypes, biedt de mimetische begeerte ongetwijfeld een geschikt concept voor wat de stuwkracht van dergelijke verschijnselen uitmaakt. Mimesis is de verbrandingsmotor van de hype. Toch, de mimetische begeerte alleen verklaart niet waarom de ene keer wel een hype optreedt en de andere keer niet. De ene gadget kan de hele wereld veroveren en het andere technische snufje doet helemaal niets. Of zoals in het meer macabere voorbeeld van de massapsycholoog Jaap van Ginneken, die de openingslezing van De zwerm verzorgt, heeft één enkele zelfverbranding in Tunesië een hele Arabische lente aangezwengeld, terwijl vele latere zelfverbrandingen in Amsterdam, Lhasa of elders nauwelijks een noemenswaardig effect hebben op het sociaal-politieke toneel.

Naast een stuwende motor zijn er nog andere factoren die bepalen of een verschijnsel zich massaal zal verspreiden of niet. In de lezing van van Ginneken wordt ook The Tipping Point: How Little Things Can Make a Big Difference van Malcolm Gladwell genoemd, waarin verder zonder wetenschappelijke pretenties een aantal verkenningen worden gedaan met betrekking tot de vraag wanneer iets nu wel epidemische vormen kan krijgen en wanneer niet.

De lezingencyclus De zwerm wordt georganiseerd door Studium Generale van de Universiteit Utrecht – op de website worden de lezingen op internet beschikbaar gesteld.

Hoe ouderwets of hoe vooruitstrevend dient een website van de Girard Studiekring te zijn als het gaat om wat thans algemeen bekend staat als de social media? De meeste digitale vernieuwingen van het laatste decennium versterken mimetische effecten en dwingen ons bewuster en gereserveerder om te gaan met de groter wordende beschikbaarheid van communicatiemiddelen waarin we elkaar de loef af kunnen steken, met argumenten verpletteren of op een andere wijze naar het leven te staan. Waar we in de laatste vijftien jaar allemaal in meer of mindere mate aan hebben moeten wennen vult inmiddels een hele lijst: email, bloggen en blogcommentaren, Twitter... Bij ieder van deze communicatiemiddelen ligt escalatie steeds op de loer.

Maar is dat een reden om niet met deze ontwikkelingen mee te gaan? Dus: zo ook wij. We gaan het doen, dit jaar zeker, met Hyves & Twitter & Facebook en de hele salsemekliek. Met van die icoontjes naar andere virtuele werelden – u kent ze inmiddels wel. We stromen hier net als iedereen in mee en hebben geen enkele behoefte origineel of anderszins anders dan anderen te zijn.

Wat niet wegneemt dat het thema sociale media speciale aandacht verdient bij mensen die zich met de mimetische theorie bezighouden. Zoals bijvoorbeeld blijkt uit het artikel Your fifteen minutes of fame van Melanie J. van Oort-Hall in de onlangs gepubliceerde bundel Rond de crisis, iemand die ook aan het woord komt in het recentelijk in de Groene Amsterdammer verschenen artikel Menschen zijn geen Brüder van Frank Mulder.

Wie kan er nog achterblijven als zelfs de Groene Amsterdammer social is gegaan?


Sociale media, zoals alle media vanaf de eerste gedrukte boeken in de 16e eeuw, vallen in de categorie tweesnijdende zwaarden. In de woorden van van Oort-Hall: “Sociale media kunnen ons gemakkelijk de illusie geven dat we sociaal, onsterfelijk en origineel zijn, ook al vervreemden we misschien juist van de ander en zitten we uren in ons eentje leuke statusupdates te verzinnen,” een illusie die ongetwijfeld verwant is aan het in de mimetische theorie zo vaak besproken fantasma van Don Quichote.

Aan dit alles gaan we dus binnen afzienbare tijd zonder blikken of blozen meewerken. Maar vooralsnog geldt even: als u dit artikel LEUK vindt, zou u dan zo vriendelijk willen zijn uw enthousiasme mondeling aan uw vrienden en bekenden door te geven?

In het hart van het Amsterdams uitgaanscentrum, dat bol staat van mimesis en nerveuze rivaliteit, opent Nico Keijzer op 26 november 2011 als nestor van de Girard Studiekring de presentatie van de nieuwe bundel Rond de crisis. Als emeritus rechter zegt hij zich thuis te voelen in de Balie – ooit een rechtbank – en wijst hij op het eeuwige theater van het vinden van je plaats door je aan elkaar te spiegelen en elkaar op afstand te duwen.

Naast Nico Keijzer, die als auteur ook heeft bijgedragen aan de bundel, werd op deze namiddag het woord gevoerd door de twee redacteuren, Michael Elias en André Lascaris. Terwijl Michael nog napeinsde over zijn ochtenddilemma voor de spiegel “of hij ook meemoet met de mode van het mannelijk decolleté zonder stropdas”, verhaalde André trots over zijn vader die ooit een straat verder een kar onverkoopbare haringen van zijn vriend overnam en ze prompt aantrekkelijker maakte door de prijs te verhogen.

De inleidingen van Michael Elias en André Lascaris maakten duidelijk waarom Girards werk nu al meer dan 50 jaar discussies uitlokt en sinds 1981 in de Studiekring telkens weer opnieuw op onverwachte wijze aan de actualiteit getoetst kan worden. Dertig jaar is een lange tijd. In zijn terugblik op het verleden verwijst Michael niet alleen naar Girards eerste eredoctoraat verleend door de VU in Amsterdam (1985), maar ook naar de vroegere bundel Nabootsing (1992) waarin artikelen van de pioniers van de Studiekring, van wie er enkelen helaas niet meer onder ons zijn.







Meer dan 140 toehoorders vormden het publiek voor de inleidingen van Michael en André. De huidige bundel Rond de crisis is geen pionierswerk meer, maar een meer volwassen en richting Girard vaak ook meer kritische reflectie, gericht op de actualiteit, de wereld waarin we leven. André Lascaris maakte in zijn resumé duidelijk hoe deze theorie steeds weer het dagelijkse bestaan raakt en ons zicht geeft op het leven dat geen moment zonder crisis is.

Na beider presentaties memoreert dagvoorzitter Nico Keijzer hoe de Indonesische taal twee woorden voor wij bezit: een concurrerend ‘wij’ (Indonesisch kami) en een inclusief ‘wij’ (kita). Dit als opmaat naar het aanbieden – te offreren, zoals hij zegt – van het eerste exemplaar aan theologe en directeur van het Dominicaans Studiecentrum en het Project W!J, Manuela Kalsky.








Na de felicitaties van Manuela Kalsky aan de Studiekring met haar 30-jarig bestaan verhaalt zij, hoe zij sinds haar promotie over de heilbrengende verschijningsvormen van de Christus, met name in het vrouwelijk domein, bezig is te zoeken naar een nieuw – transcultureel – W!J. Hoewel ze niet alles van de mimetische theorie zegt te doorgronden, ziet ze er een onschatbare bron in om al worstelend met de crisis, een inspiratie te vinden voorbij het rivaliseren. Ze nodigt alle aanwezigen uit om, zoals zij, te ‘nemen en lezen’ – tolle, lege – omdat het ons allen ten diepste aangaat.

De bundel Rond de crisis is uitgegeven door uitgeverij Parthenon en ook verkrijgbaar via bol.com.

Rond de Crisis: Reflecties vanuit de Girard Studiekring is de naam van de nieuwe verzameling artikelen van de Girard Studieking. Het boek is uitgegeven door uitgeverij Parthenon en kan ook besteld worden via bol.com. De redacteuren zijn André Lascaris en Michael Elias. De presentatie van het boek, waarbij het eerste exemplaar aan Manuela Kalsky zal worden aangeboden, vindt plaats op 26 november in De Balie, een gelegenheid die tevens het 30-jarig bestaan van de Girard Studiekring markeert. Wilt u de presentatie bijwonen, stuur dan vóór 24 november een email naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..






In Rond de Crisis staat de actualiteit centraal. Hoewel René Girard een ware exegeet is die zich bij voorkeur over klassieke teksten buigt – van de Griekse tragici tot aan Proust, van Shakespeare tot aan Nietzsche - staat de thematiek van zijn denken nooit ver af van de alledaagse werkelijkheid. Als het over over imitatie gaat, over rivaliteit, over geweld en zondebokmechanismen – dan gaat het ook altijd over de wereld van vandaag. In het klein in onze persoonlijke leefwereld, of in het groot in de politiek-sociaal-economische crisis waarin we verzeild zijn geraakt en waarvan het einde voorlopig nog niet in zicht is.

De bijdragen in deze bundel komen steeds vanuit geheel verschillende gezichtsvelden en belichten hoe het denken van Girard hulp kan bieden in het proberen grip te krijgen op de soms bizarre, en misschien ook wel hachelijke wereld waarin we leven. Naast algemeen inleidende artikelen zijn de bijdragen gegroepeerd rondom de volgende thema’s: 1) Sociaal-economische problematiek, 2) Conflicten in het algemeen, 3) Het christendom, 4) Literatuur en communicatie en 5) Instituties, school, huwelijk en rechtspraak.

Aan deze bundel werkten mee: Mark Anspach, Frits Bakker, Erik Buys, Paul Dumouchel, Joachim Duyndam, Wiel Eggen, Michael Elias, Huub ter Haar, Guido Heidendal, Nico Keijzer, Philippe De Keukelaere, André Lascaris, Els Launspach, Melanie van Oort-Hall, Sonja Pos, Simon Simonse, Berry Vorstenbosch en Hans Weigand.

Recensie in COV&R Bulletin no. 40 van Anton van Harskamp.