In gesprek met Hans Achterhuis & Nico Koning

Dat hij een grote belangstelling kende voor het werk van René Girard heeft Hans Achterhuis al diverse keren laten blijken. In het boek dat hij in deze dagen samen met Nico Koning aan het samenstellen is wordt de rol die Girard te spelen heeft nog prominenter dan in eerdere werken naar voren gebracht. Achterhuis en Koning wagen het om de intellectuele geschiedenis van Europa te laten centreren rond een viertal ernstige “krenkingen” waarin wij mensen worden gedwongen uit ons eigen middelpuntsdenken weg te trekken. Girard staat met zijn mimetische begeerte, de ontmaskering van de illusie van onze autonomie, de gedachte dat wij niet in het bezit zijn van hetgeen waar we naar streven of begeren – in het schrijven van Achterhuis & Koning gerangschikt naast andere grote desillusionisten als Kant, Copernicus of Freud.

Achterhuis & Koning hebben de Girard Studiekring met betrekking tot het boek onder handen om feedback gevraagd, hetgeen resulteerde in een extra bijeenkomst, welke plaatsvond op 10 oktober 2013. Aan deze bijeenkomst was per email een discussie voorafgegaan waarin naast de genoemde "krenkingen" thema’s als – epistemologische diepgang, een eventuele verbondenheid met een Verlichtings-ideologie en de visie op Girards katholicisme– aan bod kwamen. 

De discussie zoals deze op de bijeenkomst plaatsvond is te complex om in een paar woorden samen te vatten, maar toch viel moeilijk aan de indruk te ontkomen dat zich een debat ontspon tussen meer trouwe Girardianen en meer kritische Girardianen. Waarbij meteen de vraag opgeworpen kan worden: zijn de trouwe Girardianen dan niet kritisch? En zijn de kritische Girardianen dan niet trouw?

Een van de belangrijkste theoretische draaipunten in dit alles is de manier waarop René Girard de apocalyptische aankondigingen in het Nieuwe Testament au sérieux neemt. De “openbaring” is voor Girard het gegeven dat de zondebok onschuldig is, en deze openbaring brengt met zich mee dat het middel waarmee mensengemeenschappen zich van oudsherre tegen mimetische escalaties hebben weten te beschermen haar werkzaamheid verliest. Girard brengt een logische consistentie aan in het Bijbelse apocalyptische en trekt dit in alle ernst door naar de huidige tijd.

Hans Achterhuis en Nico Koning zijn zeker niet de enige denkers die niet in dergelijke apocalyptische gevolgtrekkingen mee willen gaan. Voor hun nieuwe studie zijn ze op zoek gegaan naar vormen van geweldsbeteugeling die buiten het soms nogal stringent christelijke schema van Girard vallen. Zij benadrukken hoezeer onze huidige wereld verschilt van veel gewelddadiger tijden in het verleden en merken onder andere op dat de kans dat wij in onze tijd persoonlijk door geweld om het leven zullen komen kleiner dan ooit is.

Voor meer inzicht in deze, voor hard core Girardianen nogal optimistisch aandoende visie zullen we de publicatie van het boek van Achterhuis & Koning in 2014 moeten af wachten.