Slachtofferschap & de zondebok - vierde Girardlezing op 10 december 2020

Datum: 10 december 2020
Tijd: 15:00 - 17:00
Locatie: link voor de zoomsessie

 

Geweld dreigt als zelfbenoemde slachtoffers zondebokken gaan aanwijzen. Aan de hand van het werk van René Girard en rabbijn Jonathan Sacks spreekt Marcel Poorthuis, hoogleraar interreligieuze dialoog, hierover in de 4^e Girardlezing.

 “Degenen die anderen de schuld geven en zichzelf als slachtoffer definiëren, zijn voorbestemd om slachtoffer te blijven. Degenen die verantwoordelijkheid aanvaarden, veranderen de wereld omdat ze hebben geleerd om zelf te veranderen” (Jonathan Sacks, 2020)

 

Het offer

Volgens de Frans-Amerikaanse denker René Girard (1923-2015) ligt geweld aan de oorsprong van de menselijke cultuur. De offercultus gaat terug op oorspronkelijk zondebokgeweld en beoogt dit geweld in te dammen. De Thora beschrijft de Joodse offercultus, die echter ook bekritiseerd wordt in de profeten. Die kritiek vindt volgens Girard zijn hoogtepunt in het evangelie van Jezus Christus, zowel in zijn prediking als in zijn lijden. Offers werken niet meer en zijn niet meer nodig, wel bekering. Dat in de theologie en de praktijk van de kerk (denk bijvoorbeeld aan de Kruistochten) de noodzaak van het offer vaak wel een centrale plaats innam, berust op een verkeerde interpretatie van het evangelie.

Hoop

Jonathan Sacks (1948-2020) was opperrabijn van Groot-Britannië, lid van het Britse Hogerhuis en auteur van vele bestsellers waaronder Niet in Gods naam. Ook zijn serie over de Thora – Verbond en dialoog, joodse lezing van de Thora –  waarvan het Exodus-boek eerder in het Nederlands is vertaald, heeft diepe indruk gemaakt. In december verschijnen bij uitgeverij Skandalon de vertalingen van het Genesis- en Leviticus-boek. In Niet in Gods naam bestrijdt hij de populaire visie dat religie de oorzaak is van geweld. Met verwijzing naar Girard benadrukt hij dat religie juist het een medicijn is tegen het geweld.  Tevens gebruikt hij Girards begrip van mimetische rivaliteit om de broedertwisten in het boek Genesis te analyseren en laat hij zien dat in hun samenhang gelezen deze ook een hoopvol perspectief bieden.

Weg uit polarisatie

Sacks maakt dus dankbaar gebruik van het werk van Girard. Maar zijn deze denkers het op alles met elkaar eens? Wat voegt de Thora-lezing van Sacks toe aan het werk van Girard? Het onderwerp van geweld en zondebokuitdrijving is bijzonder relevant in de huidige tijd van polarisatie. Beschuldigingen aan het adres van de ene groep gaan samen met het zich definiëren als slachtoffer. Welke weg wijzen Sacks en Girard om hieruit bevrijd te worden?

Programma

De Girardlezing zal worden verzorgd door prof. Marcel Poorthuis, hoogleraar in de dialoog tussen de godsdiensten aan de Faculteit Katholieke Theologie van Tilburg University. Dr. Michael Elias, taalkundige en oud-voorzitter van de Girard studiekring, zal als respondent optreden. Na de lezing zal de boekpresentatie plaatsvinden van de vertalingen van het Genesis- en Leviticus-boek.

De lezing is te volgen via een live verbinding.